نگاهی به اقتصاد پنهان موسیقی ایران
در این مقاله به بررسی چگونگی شکل گیری بازار موسیقی و روابط اقتصادی نهفته در صنعت موسیقی خواهیم پرداخت.
شاید بتوان گفت که اگر پدیده ای در جامعه ارزش اقتصادی به خود گیرد یعنی به یک بخشی از نیاز جامعه مبدل شود ، آن گاه میتوان برای آن بازاری متصور شد که همانند تمامی بازار های اقتصادی شامل عرضه و تقاضا می باشد.
رهبران بازار موسیقی کسانی نیستند جز خود مردم که اهالی موسیقی چون ترانه سرایان ، نوازندگان ، خوانندگان و موسسات فرهنگی هنری تولید و نشر موسیقی را نیز شامل می شوند.
ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که اگر بخواهیم به صورت تحلیلی به این بازار نگاه کنیم آن گاه هر چقدر عرضه و تقاضا در بازار موسیقی افزایش یابد مسلما این بازار رشد و تعالی پیدا خواهد کرد.
– عرضه
در این سیکل به هم پیوسته از ترانه سرایان گرفته تا خوانندگان هر کس به نحوی نقشی در تولید و عرضه یک اثر موسیقایی دارد.
به عنوان مثال برای خلق یک اثر هنری ابتدا شاعر ترانه ای می سراید و سپس آهنگساز این روند را ادامه می دهد تا … نهایتا خواننده این اثر هنری را یا به صورت تک آهنگ و یا به صورت آلبوم منتشر می کند.
نکته حائز اهمیت اینجاست که باید در طول انجام این فعالیت ها ، بررسی های اقتصادی برای عرضه محصول با توجه به قیمت و شرایط عمومی بازار و همچنین امید به موفقیت آن محصول در تاثیرگذاری در بازار انجام گیرد.
موسسات فرهنگی هنری تولید و نشر آثار موسیقی که تمامی فعالیت های تولید یک اثر هنری را مدیریت میکنند ، در قبال این فعالیت ها ریسک بالایی را پذیرا هستند. این موسسات با توجه به خواب سرمایه و میزان انتظار بازگشت آن ، به دنبال برگزاری کنسرت های پی در پی و تبدیل آثار موسیقی به سی دی یا دی وی دی و فروش آن ها می‌باشند تا به سود احتمالی دست یابند.
– تقاضا
تکمیل کننده بخش عرضه در این بازار ، تقاضاست که مردم نقش اصلی آن را ایفا میکنند.
با توجه به روابط تنگاتنگ عرضه و تقاضا با یکدیگر شایان ذکر است که به دلیل خطر عدم موفقیت یک قطعه هنری در بازار ، سرمایه گذاری فعالان هنری با ریسک همراه بوده و در این میان تنها افرادی دیده می‌شوند که هدفشان نشر آثار فرهنگی است و از حمایت های مالی دولت برخوردار هستند.
رونق بازار تقاضای یک اثر هنری به عوامل مختلف و متعددی از جمله کیفیت فنی و تولید و توزیع به موقع و گسترده اثر هنری همزمان با تبلیغات موثر که از مهم‌ترین آن ها می توان به تبلیغات رسانه ای اشاره کرد.
تبلیغات رسانه ای تاثیر بسزایی در فراگیر شدن اخبار و اطلاعات موسیقی بخصوص برگزاری کنسرت ها و جشن های موسیقی دارد که میتواند فورا اثر خود را بر روی مخاطب بگذارد. رسانه ملی می تواند با ارائه اطلاعات درباره هر فعالیتی. مردم را در جریان آن برنامه ها قرار داده و از چگونگی آن ها مطلع سازد.
متاسفانه شاید دلیل وجود صندلی های خالی در برخی کنسرت ها یا همان اصطلاح sold out نشدن را بتوان از این مقوله تلقی کرد که منجر به کاهش گردش پول و افت بازار می‌گردد.
– جایگاه موسیقی به عنوان یک کالا در سبد مصرفی خانوار ها:
مهم ترین عاملی که میتواند جایگاه موسیقی را در خانواده بهبود بخشد ، اصلاح الگوی مصرف خانوارهاست .
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که سطح توسعه یافتگی کشور ها نیز می تواند در این موضوع دخیل باشد .
برای ایجاد یک تغییر مثبت در این روند ، باید الگوی مصرف خانوار ها از مواد مصرفی و تزیینی به اختصاص دادن بخشی از بودجه خود به حفظ و ارتقاء بازار موسیقی تغییر کند.
– موسیقی و صنعت :
زمانی که واژه <<موسیقی>> را در دو زمان با فاصله نسبتا زیاد مورد مطالعه قرار دهید ، سطوحی از اختلاف ها و تمایز ها به راحتی به چشم می خورد.
در واقع موسیقی از گذشته تا حال روز به روز مسیری را برای تبدیل شدن به صنعت طی کرده و امروزه به بلوغ نسبی رسیده است.
در اواخر دوران قاجار و در آستانه جنبش مشروطه خواهی ، تصنیف سازی ( آهنگ های کوتاه ) رونق گرفت و بستر صنعت موسیقی ایران در آن زمان پایه ریزی شد .
برای درک بهتر موضوع
می توان برای درک بهتر این موضوع ، زمانی را تصورکرد که اگر کسی قصد داشت به دنیای ژرف موسیقی قدم بگذارد ، تمامی مراحل انجام ساخت یک اثر موسیقایی از قبیل شعر ، آهنگ ، نوازندگی و خوانندگی به عهده یک شخص بود و همه این فعالیت ها به صورت انفرادی و در کیفیت پایین شکل می گرفت ولی اکنون با توجه به تقسیم کار ها برای ساخت یک قطعه موسیقایی و افزایش سطح تمرکز در هر بخش ، شاهد بهبود کیفیت روز افزون در این صنعت هستیم.
زمانی که اگر به سراغ اسامی اهالی موسیقی بروید با عباراتی چون خواننده ، نوازنده ، آهنگساز ، تنظیم کننده و ترانه سرا که همه این عناوین متعلق به یک شخص است ، مواجه می شوید .
نکته حائز اهمیت و مثبت صنعت موسیقی ، اشتغال زایی آن است .
صنعتی که بخش های مختلفی را با خود درگیر کرده است. این صنعت علاوه بر ارکان اصلی شکل گیری موسیقی که شامل خوانندگان ، نوازندگان و ترانه سرایان می باشند ، بخش ها ( استودیو های ضبط ، مراکز چاپ و مراکز پخش و فروش ) ، افراد ( تهیه کنندگان ، مدیران گروه های هنری و ناشران موسیقی ) و رسانه های خبری نظیر خبرگزاری های تخصصی موسیقی که خبرنگاران ، عکاسان و منتقدان را شامل می شوند ، تشکیل می دهد .
از مطالب بالا دریافتیم که نقش اول تمامی مسائل اقتصادی در صنعت موسیقی را ، خود اهالی این هنر ایفا می کنند . بنابراین این موضوع که این افراد چه کسانی باشند ، چگونه برنامه ریزی کنند و چگونه تصمیم بگیرند ، برای این حرفه از اهمیت بالایی برخوردار است .
آفات موسیقی :
عوامل مختلفی می تواند در این صنعت به عنوان آفت در نظر گرفته شود . اما مسئله ای که بیش از هر موضوعی مربوط به این حرفه می شود ، رانت اقتصادی و اطلاعاتی است . تمامی فعالیت ها و به عبارت بهتر درآمد هایی که به وسیله قدرت و نفوذ حاصل می شود ، رانت اقتصادی و اطلاعاتی است .
متاسفانه برخی افراد از فرصت ها و امکانات جامعه با توجه به موقعیت اجتماعی خود و دسترسی به منابع اطلاعاتی سوء استفاده می کنند و این مسئله در زمینه موسیقی زمانی نمود پیدا می کند که این رانت خواران از دانش کافی در زمینه موسیقی برخوردار نیستند . نهایتا این عدم برخورداری از دانش کافی منجر به انتخاب راه هایی می شود. هیچ ارزشی برای مخاطب در نظر نمیگیرد و مطلقا پول را هدف نهایی خود قرار می دهد.
-موسیقی و موانع رشد :
عوامل گوناگون و متعددی را می توان نام برد. که مانع از رشد موسیقی در ایران شده است.
۱) کپی – رایت (copy-right) :
واژه ای است که تمامی فعالان موسیقی به شدت از آن متنفرند . شاید مهم ترین و تاثیرگذارترین عاملی که از رونق بازار موسیقی جلوگیری می کند بحث کپی – رایت باشد.
کپی – رایت یا حق تکثیر یا نشر یک اثر هنری که به صورت انحصاری برای مدت نا محدود به مولف آن اثر تعلق دارد که متاسفانه در کشور ما آن جور که باید و شاید این حق به مولفانش تعلق نگرفته است . این قانون تمامی حوزه های موسیقی را شامل می شود ولی بیشتر در مقوله تکثیر سی دی های مربوط به آثار هنرمندان نمود دارد .
برای مثال جدا از تکثیر و نشر موارد بالا می توان به یک بار مصرف بودن اشعار ترانه سرایان اشاره نمود . در واقع ترانه سرایان برای شعری که می نویسند. فقط و فقط یک بار دستمزد می گیرند ، در حالی که در کشور های غربی بعد از اجرای هر کنسرتی . درصدی از درآمد آن کنسرت به ترانه سرایان قطعاتی که در آن کنسرت توسط خواننده اجرا شده ، تعلق می گیرد .
۲ )موسیقی مخرب :
با توجه به گسترده بودن طیف های موسیقی در ایران. در برخی موارد ، نوع موسیقی ، کیفیت آن و متقابلا اثر آن بر روی مخاطب نادیده گرفته می شود . شاید این عدم توجه منجر به خسارات جبران ناپذیری در اجتماع شود که قطعا اقتصاد موسیقی را نیز به چالش خواهد
کشید .
۳ )سطح پایین کمی و کیفی سالن ها :
تعداد اندک سالن های محل برگزاری کنسرت ها در تهران و بخصوص شهرستان ها با کیفیت نامطلوب و دور از استاندارد جهانی عاملی است تا جذب مخاطبین برای حضور در سالن ها به سختی انجام گیرد .
۴ )هزینه های بالای اجاره سالن و قیمت بلیط :
هزینه های هنگفت اجاره سالن که بر دوش مودیان برگزاری کنسرت ها سنگینی می کند و آن ها نیز این هزینه ها را با افزایش قیمت بلیط ها بر دوش مخاطبان می اندازند .
۵ )لغو کنسرت ها :
موضوعی است که اخیرا در موسیقی ایران شنیده می شود. تازگی دارد. این روز ها به دلایل مختلف شاهد لغو برخی از کنسرت ها هستیم .می تواند ضربه مالی سنگینی به برگزار کنندگان کنسرت ها وارد کند و از ورود سرمایه گذاران جدید جلوگیری کند. البته باید یادآور شد که اوضاع در حال بهبود است . این موضوع در روز های اخیر بسیار کاهش یافته است .
حرف آخر
در پایان باید یادآور شد که وضعیت صنعت موسیقی کشور ما روز به روز در حال بهبود است. ولی نکته ای که باید به آن توجه کرد این است. که صنعت موسیقی در کشور های توسعه یافته.
سال هاست که به رشد و تعالی در مسائل اقتصادی رسیده است . بنابراین یافتن مسیر درست . پیشروی در مسیری که تمامی صنعت های موسیقی موفق جهان پیموده اند. به هیچ وجه دور از دسترس نیست. اگر نواقص و خلا های موجود به صورت ریشه ای برطرف شوند .